Στέφανος Ταμβάκης, μετανάστης τρίτης γενιάς στην Αλεξάνδρεια, γεννήθηκε και ζει μέχρι σήμερα στην αιγυπτιακή πόλη. Παραμονές του Πάσχα, όταν η νοσταλγία των ομογενών για την πατρίδα τους μεγαλώνει, μας ταξιδεύει στην Αλεξάνδρεια των Ελλήνων – από τις γειτονιές όπου γίνεται η περιφορά του επιταφίου και κάποτε έκανε τη βόλτα του ο Καβάφης μέχρι την παραλία και τα πάρκα όπου οι Αιγύπτιοι γιορτάζουν τον ερχομό της άνοιξης.

Είναι σημαντικός ο εορτασμός του Πάσχα για τους Έλληνες της Αλεξάνδρειας; Ή έχει αποδυναμωθεί το νόημα της γιορτής;

Είναι παράδοξο, αλλά το ελληνικό Πάσχα το βιώνεις πιο έντονα μακριά από την Ελλάδα. Στην Αλεξάνδρεια η ελληνική κοινότητα έχει ιστορία από το 1843, ήκμασε έως το 1940 φτάνοντας τα 250.000 μέλη, αλλά η πορεία της από τα μέσα του περασμένου αιώνα είναι φθίνουσα. Λιγότεροι από 1.000 έχουμε απομείνει σήμερα κι όταν φτάνει το Πάσχα, νιώθουμε την ανάγκη να συσπειρωθούμε. Παρότι η φιλία Ελλήνων και Αιγυπτίων είναι δυνατή και έχει ιστορία, παραμένουμε μια μειονότητα σε μουσουλμανική χώρα. Το Πάσχα η νοσταλγία για την Ελλάδα πολλαπλασιάζεται και οι αναμνήσεις των περασμένων δεκαετιών λαμβάνουν σάρκα και οστά. Πορευόμαστε χέρι χέρι με το παρελθόν μας, με τους ανθρώπους που περπάτησαν στους ίδιους δρόμους, στις ίδιες γειτονιές και έχουν πια φύγει. Στην εκκλησία τη Μεγάλη Δευτέρα είμαστε όλοι κι όλοι 50 άνθρωποι. Ξέρεις όμως ότι μέχρι τη Μεγάλη Παρασκευή θα ακούς όλο και περισσότερο την ελληνική γλώσσα και οι ναοί θα γεμίσουν κόσμο. Θα επιστρέψουν οι φοιτητές που σπουδάζουν στην Ελλάδα για να γιορτάσουν με τους γονείς τους, θα έρθουν γκρουπ ταξιδιωτών από το εξωτερικό και παλιοί Αιγυπτιώτες που θέλουν να κάνουν Ανάσταση στην αγαπημένη τους πόλη.

Ποιες πασχαλινές αναμνήσεις από περασμένες δεκαετίες στην πόλη σάς ακολουθούν;

Τη δεκαετία του 1960 ήμουν παιδί και περίμενα μαζί με τα ξαδέρφια μου τον παππού μου τον Στέφανο, να μας πάει στα ελληνικά μαγαζιά της Αλεξάνδρειας και να μας αγοράσει παπούτσια, σορτσάκια, πουκαμισάκια για την Ανάσταση. Ο παππούς μου ανήκε στην πρώτη γενιά της οικογένειας που μετανάστευσε. Τον θυμάμαι στο αυτοκίνητό του, μια μαύρη Pontiac, να κάθεται πάντα στο πίσω κάθισμα φορώντας το καπέλο του. Μεγάλη Παρασκευή περνούσε να μας πάρει, γιατί η παράδοση έλεγε ότι έπρεπε να επισκεφτούμε τις εκκλησίες της Αλεξάνδρειας –πάντα μονό αριθμό εκκλησιών– κι εμείς πηγαίναμε σε επτά. Στα γόνατά του είχε ένα κασελάκι γεμάτο με ψιλά και μας τα μοίραζε για να ρίξουμε στα κουτιά – για τη Φιλόπτωχο, για το γηροκομείο, για την Πρόνοια, για την ελληνική παροικία. Το αντάλλαγμα ήταν ένα γαλανόλευκο τριανταφυλλάκι στο πέτο που σου καρφίτσωναν οι κυρίες της κοινότητας. Κι ήταν όλος μας ο καημός, ποιο από όλα τα παιδιά θα μαζέψει περισσότερα τριανταφυλλάκια. Μεγάλο Σάββατο κοινωνούσαμε και οι Αιγύπτιοι ψήνανε λουκουμάδες, με κανέλα και ζάχαρη άχνη. Ήξεραν ότι μετά την πρώτη Ανάσταση, όλοι οι Έλληνες θα κάνουν ουρά…

Κάποιος που επισκέπτεται για πρώτη φορά την Αλεξάνδρεια με τι συγκινείται πιο πολύ αυτές τις ημέρες;

Το Πάσχα είναι μια μείξη αισθήσεων, αναμνήσεων, χρωμάτων και αρωμάτων της άνοιξης. Το βιώνεις πιο έντονα εκεί που έχεις αναμνήσεις. Όμως η Αλεξάνδρεια σε σημαδεύει και σε συγκινεί ακόμα κι αν δεν έχεις ρίζες εκεί. Παρόλο που στο πέρασμα του χρόνου άλλαξε και μεγάλωσε, το κέντρο της παραμένει σχεδόν το ίδιο. Περπατώντας εκεί, αναγνωρίζεις κομμάτια δικά σου – ο ελληνισμός έχει αφήσει τα αποτυπώματά του, βλέπεις ακόμα ελληνικά ονόματα καταστημάτων, νεοκλασικά κτίρια Ελλήνων αρχιτεκτόνων, δρόμους με ελληνικά ονόματα.

Η ατμόσφαιρα στους πέντε-έξι ναούς που λειτουργούν στο κέντρο της πόλης είναι υποβλητική. Οι ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας ψάλλονται στα ελληνικά, αλλά επειδή είναι παρόντες και αρκετοί αραβόφωνοι, μερικές φορές ακούγονται και αποσπάσματα στα αραβικά. Στην πατριαρχική Μονή του Αγίου Σάββα, η περιφορά του επιταφίου γίνεται στους δρόμους όπου οι παππούδες μας έβλεπαν τον Καβάφη να κάνει καθημερινά τη βόλτα του. Περνάει δίπλα από το σπίτι του Μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή, που σήμερα έχει γίνει μουσείο, μπροστά από την καφετέρια Elite, που υπάρχει ακόμα και ήταν στέκι της ελληνικής παροικίας. Έχεις την αίσθηση ότι περπατάς στους χώρους των ποιημάτων του και ότι σ’ αυτό το πνευματικό ταξίδι σε συνοδεύει ο ελληνισμός της Αλεξάνδρειας.

Σε ποια άλλα σημεία της πόλης συγκεντρώνεται η κοινότητα;

Στο σημείο που ονομάζεται «ελληνικό τετράγωνο του Σάτμπι» βρίσκεται μια μικρή Ελλάδα: από το Προξενείο και το Εντευκτήριο μέχρι τα ιστορικά εκπαιδευτήρια της Τοσιτσαίας-Πρατσικείου Σχολής και του Αβερώφειου Γυμνασίου-Λυκείου. Εκεί βρίσκεται και ο οίκος ευγηρίας Μάννα. Το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής ο επιτάφιος της Αγίας Αικατερίνης φτάνει στο γηροκομείο και οι ηλικιωμένοι βγαίνουν στα μπαλκόνια να ψάλουν και να ακούσουν τη φιλαρμονική. Την Κυριακή του Πάσχα στήνονται σούβλες στο γήπεδο, συγκροτήματα από την Ελλάδα παίζουν μουσική και ο κόσμος χορεύει: έχει ανάγκη να θυμηθεί τους ελληνικούς χορούς. Τα τελευταία χρόνια στο γλέντι συμμετέχουν πολλές οικογένειες από μεικτούς γάμους, Ελλήνων με Αιγυπτίους.

Η μουσουλμανική κοινότητα είναι εξοικειωμένη με τα έθιμα του ελληνικού Πάσχα;

Οι Αιγύπτιοι σέβονται και παρακολουθούν από απόσταση το ελληνικό Πάσχα, το προστατεύουν. Πάντοτε το Μεγάλο Σάββατο εκπρόσωπος από τις αιγυπτιακές αρχές στέκεται δίπλα στον Πατριάρχη Αλεξανδρείας, ενώ την Κυριακή του Πάσχα γνωστοί και φίλοι εύχονται στους Έλληνες «κουλουσάνα ουέντα τάγιεμ», δηλαδή χρόνια πολλά.

Μικρός νόμιζα ότι και οι Αιγύπτιοι γιόρταζαν τη Λαμπρή, γιατί τυχαίνει η δεύτερη μέρα του Πάσχα να συμπίπτει με το Σαμ Ελ Νεσίμ, μια αιγυπτιακή γιορτή για τον ερχομό της άνοιξης. «Το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ»,  όπως αναφέρει ο Καβάφης στο ομώνυμο ποίημά του, «την άνοιξιν αγγέλλει, της εξοχής πανήγυρις αθώα. Κενούτ’ η Aλεξάνδρεια, κ’ οι δρόμοι οι πυκνοί της». Γιορτάζεται σε ανάμνηση μιας μεγάλης αμμοθύελλας που κάποτε έπληξε την Αίγυπτο και σκέπασε τα πάντα με σκόνη, ώσπου άρχισε να φυσάει ένα αεράκι και ο αιγυπτιακός λαός μύρισε την άνοιξη. Κι έτυχε αυτό να γίνει τη δική μας Λαμπροδευτέρα. Είναι επίσημη αργία για τους Αιγυπτίους, ο κόσμος πηγαίνει εκδρομές, βγαίνει στην παραλία της Αλεξάνδρειας, τα πάρκα γεμίζουν οικογένειες με παιδιά. Τρώνε φισίχα, ένα παστό ψάρι το οποίο συνοδεύουν με δροσερό μαρούλι, νοτισμένο με νερό. Τα τελευταία χρόνια βάφουν και αυγά κόκκινα!

(www.kathimerini.gr)