Η Αλεξάνδρεια την Δευτέρα 9^ης Μαΐου 2023 φόρεσε τα γιορτινά της. Οι δύο φίλιες χώρες Ελλάδα και Αίγυπτος, γέμισαν άλλη μια σελίδα της Ιστορίας από το πολιτισμικό τους απόθεμα.  Δυο έθνη με ιδιαίτερες σχέσεις αιώνων, διασταύρωσαν το βλέμμα τους και κοιτάχτηκαν κατάματα. Διαπίστωσαν πώς τίποτε στην ιστορική Βίβλο, δεν προέρχεται εκ παρθενογενέσεως, αλλά απαιτούνται πνευματικοί «εκσκαφείς» για να επέλθει η κατάλληλη πολιτισμική ώσμωση και αλληλεπίδραση.

Και αυτό συνέβη στην Νεκρόπολη του Σάτμπυ.  Εκεί που πρώτα συναντήθηκαν τα λείψανα της Ελληνιστικής Περιόδου με το φως της σύγχρονης εποχής.

Έλαμψε ο ουρανός της Αλεξάνδρειας το βράδυ των εγκαινίων. Άπαντες περίμεναν τούτο το γεγονός, ως την αποκάλυψη ενός κρυμμένου θησαυρού.  Μας είχε προϊδεάσει από καιρό ο «Οξφορδιανός» Δρ. αρχαιολόγος κ. Κυριάκος Σαββόπουλος, ο οποίος εδώ και χρόνια αποτελεί  αναπόσπαστο μέλος της Αλεξανδρινής Παροικίας. 

Η Νεκρόπολη του Σάτμπυ (τέλη 4ου -3ος αι. π.Χ.) στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ο αρχαιότερος σωζόμενος αρχαιολογικός χώρος της πόλης, ετοιμαζόταν για να ξαναζωντανέψει. Κι έτσι έγινε! Μετά από δεκαετίες χάρη στο πολυδιάστατο αρχαιολογικό πρόγραμμα Alexandrian Necropolis Project (2020-2023), που πραγματοποιήθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία της Αλεξάνδρειας.

Η ελληνιστική Νεκρόπολη του Σάτμπυ, μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος, πλέον θα είναι ένας  νέος επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος της πόλης, που υπήρξε κορυφαία μητρόπολη του ελληνιστικού κόσμου. Στη Νύφη της Μεσογείου όπου άνθισε το διεθνές κέντρο των γραμμάτων και των επιστημών, με την ξακουστή για τη μεγαλοπρέπεια των κτηρίων της, όπως ο Φάρος και τα Βασιλικά Τετράγωνα.

Το είχε δηλώσει ο Δρ. Κυριάκος Σαββόπουλος, ερευνητής στο Κέντρο Μελέτης Αρχαίων Εγγράφων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, σε παλαιότερες συνεντεύξεις του: «Πρόκειται για τον αρχαιότερο χώρο στην Αλεξάνδρεια, βάσει των δεδομένων των κτερισμάτων, των νομισμάτων και της αρχιτεκτονικής. Χρονικά βρισκόμαστε στις πρώτες γενιές μεταναστών Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια, είναι οι άνθρωποι που χτίζουν την πόλη. Δεν φέρουν καν τον όρο “πολίτης Αλεξάνδρειας”, είναι πραγματικά μετανάστες και φαίνεται στα τοπωνύμιά τους, μπορεί για λόγους συναισθηματικούς».

Ώσπου έφθασε η πολυπόθητη ημέρα, ο ανωτέρω αρχαιολόγος, συνδιευθύνων τις ανασκαφές με τη Δρα Μόνα Χαγκάγκ, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Αλεξάνδρειας και πρόεδρο της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αλεξάνδρειας, και τον καθηγητή Χουσεΐν Αμπντ Ελ Αζίζ, να μας ξεναγήσουν επισήμως την Δευτέρα της 8^ης Μαΐου.

Στη Νεκρόπολη του Σάτμπυ, το σχήμα πολιτισμικά οξύμωρο! Στο σημείο  που οι νεκροί του μακρινού παρελθόντος αναπαύονταν με τιμές και δόξες, οι ζωντανοί τιμήθηκαν επίσης με τιμές και δόξες! Ο λόγος προφανής και αυτονόητοι οι αίνοι! Οι ψυχές, τα πνεύματα και τα οστά των θνητών της ξακουστής ελληνιστικής Αλεξάνδρειας, αποκτούσαν και πάλι εντός της αιώνιας κατοικίας τους, τον σεβασμό και την πρέπουσα αίγλη, την οποία ο χρόνος και η φθορά τούς είχε αφαιρέσει.

Πολλοί οι παρόντες, με την ποιητική ατμόσφαιρα να απλώνεται από τον περιβάλλοντα χώρο της Νεκρόπολης, μέχρι τις λαξευμένες πέτρες των καλλιτεχνών της πάλαι ποτέ ιστορικής Αλεξάνδρειας.

 Ο διευθυντής του Ανώτατου Αρχαιολογικού Συμβουλίου της Αιγύπτου, και η Υφυπουργός Πολιτισμού, προεξήρχαν της Αιγυπτιακής Πολιτείας μαζί με το Κυβερνείο Αλεξανδρείας, αλλά και εκπροσώπους των θεσμών της χώρας του Νείλου!

Από την ελληνική πλευρά προεξήρχε η μορφή του Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Θεοδώρου Β΄, του οποίου η θωριά δέσποζε στο κέντρο των κερκίδων απ΄ όπου παρακολουθήσαμε την όλη τελετουργία των εγκαινίων. Τον Ιεράρχη με την ιεραποστολική δράση, που πάντα τιμά, κάθε τι, που εμπεριέχει Ελληνισμό και Ορθοδοξία, συνόδευε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πηλουσίου και Πατριαρχικός Επίτροπος κ. Νάρκισσος.

Δίπλα του ο Γενικός Πρόξενος – Πρέσβυς, μετά της συζύγου του Ιωάννας, τιμούσαν εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας  το μεγάλο γεγονός, όπως πράττουν όλα τα χρόνια που βρίσκονται στην Αίγυπτο με τα πολιτισμικά δρώμενα της ομογένειας και όχι μόνο.  Εκ μέρους της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας που φέτος κλείνει τα 180 χρόνια από την ίδρυσή της, ο Πρόεδρός της κ. Ανδρέας Βαφειάδης, παρευρέθηκε τιμώντας το παρελθόν και το παρόν μιας Παροικίας που σέρνει στους ώμους της, τη βαριά ιστορία των Ελλήνων της Αιγύπτου. Επίσης από την Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας έδωσαν το παρόν, ο Γενικός Γραμματέας κ. Νικόλαος Κατσιμπρής, ο Α΄ Αντιπρόεδρος κ. Ιωάννης Παπαδόπουλος και ο διευθυντής κ. Γεώργιος Μπούλος.

Παρευρέθησαν από τα ιδρύματα και σωματεία, η Πρόεδρος του ΕΝΟΑ και Πτολεμαίου κα. Λιλίκα Θλιβίτου, η διευθύντρια του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού Αλεξανδρείας κα. Σταυρούλα Σπανούδη, η αρχαιολόγος, διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Έρευνας Αλεξανδρινού Πολιτισμού κα. Καλλιόπη  Παπακώστα, η Συντονίστρια Εκπαίδευσης Αιγύπτου κα. Σωτηρία Μπέτα και άπαντες  οι εκπαιδευτικοί των Σχολείων της Ελληνικής Κοινότητας.

Ισχυρή ήταν η παρουσία προσωπικοτήτων από τον κόσμο της επιστήμης, με Έλληνες, Αιγυπτίους και άλλων χωρών. Προεξήρχαν όλων αυτών, οι σύμβουλοι  της ερευνητικής ομάδας – που κατόπιν πρόσκλησής της – επήλθε η εξαιρετική συνεργασία που στήριξε το έργο της Νεκρόπολης: ο ομότιμος καθηγητής κλασσικής αρχαιολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Δημήτριος Πλάντζος και ο επίκουρος καθηγητής κλασσικής αρχαιολογίας, του ιδίου πανεπιστημίου, κ. Νικόλαος Δημάκης, οι οποίοι και βραβεύτηκαν, όπως και ο ιστορικός, από χρόνια “αλεξανδρινός” κ. Αθανάσιος Κουτουπάς.

Η εκδήλωση άρχισε με την κοπή της κορδέλας των εγκαινίων,  ενώ ακολούθησε ένα αριστουργηματικό βίντεο όπου απολαύσαμε από την αρχή μέχρι το τέλος την ανασκαφική εργασία της ερευνητικής ομάδας. Ώσπου το βλέμμα όλων μας έπεσε στα νεαρά αγόρια και κορίτσια των Σχολείων της Ελληνικής Κοινότητας με την εκπαιδευτικό τους, κα. Θεοδώρα Βότη επικεφαλής, άπαντες ντυμένοι στα λευκά να ανεβαίνουν τα σκαλοπάτια του αρχαιολογικού χώρου, υποδαυλίζοντας σε όλους μας ερεθίσματα για να συνταξιδέψουμε σε μια άλλη εποχή, ελληνιστικής περιόδου!

Το όλο σκηνικό παρέπεμπε σε νεκρική ακολουθία, με την μεταφυσική και πνευματική αρμονία να προσδιορίζει τον τόπο και τον ανακαλούμενο χρόνο. 

Μετά τις ομιλίες και αναφορές απ τους παρουσιαστές της βραδιάς, στο σημαντικό έργο που προσέφεραν ο Δρ. Κυριάκος Σαββόπουλος και η Δρα Μόνα Χαγκάγκ, οι δυο τους κατέβηκαν τα σκαλοπάτια του αρχαιολογικού χώρου χέρι χέρι, κατευθυνόμενοι προς το βήμα.

Οι προσκεκλημένοι τους χειροκρότησαν θερμά και επιβράβευσαν αμφοτέρους, για την σημαντική τους παρουσία, συνεργασία και προσφορά στην ανασκαφή της Νεκρόπολης του Σάτμπυ. Μάλιστα η Δρα. Μόνα Χαγκάγκ μίλησε με ιδιαίτερα κολακευτικά λόγια για τον Δρ. Κυριάκο Σαββόπουλο, αναφέροντας επίσης ότι τον γνωρίζει πολλά χρόνια και τον θεωρεί σαν παιδί της.

Όλα αυτά δεν θα είχαν συμβεί αν δεν υπήρχε η  αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος «Αναστάσιου. Γ. Λεβέντη» και η προσφορά του Ινστιτούτου Κύπρου (Andreas Pittas Digital Lab) στον τομέα της ψηφιακής αποτύπωσης του χώρου, όπως  και το Πανεπιστήμιο Αθηνών στον τομέα της έρευνας.

Γι αυτό και ο κ. Σοφοκλής Χατζησάββας, μέλος του Ιδρύματος και πρώην διευθυντής αρχαιοτήτων Κύπρου, μίλησε για το σπουδαίο έργο που επετεύχθη με την αποκλειστική οικονομική συνδρομή του ανωτέρω Ιδρύματος.

Στη συνέχεια δόθηκαν βραβεία σε μια σειρά συντελεστών του ανασκαφικού έργου και ακολούθως την σκυτάλη πήρε το ελληνικό συγκρότημα του σπουδαίου καλλιτέχνη Monsieur minimal, με τους συνεργάτες του, Κώστα και Στέφανο, να ανεβάζουν στα ύψη την ψυχολογία των προσκεκλημένων. Παιδιά, νιάτα και ενήλικες έγιναν μια παρέα χορεύοντας και τραγουδώντας στους ρυθμούς του Monsieur minimal.

Και βέβαια για να είναι επιτυχημένα τα εγκαίνια ενός σπουδαίου έργου, απαιτείται και ο γευστικότατος μπουφές. Το έργο αυτό ανέλαβε η γνωστή σε όλους μας «Ένωση» με πλούσια πιάτα, χυμούς και χαμόγελα!

Η βραδιά ολοκληρώθηκε με την ομάδα των Δερβίσηδων που χόρευαν με συμπαντική αρμονία, περιστρεφόμενοι με τα πολύχρωμα φωτάκια στις «πλανητικές» τους φούστες, ενώ λίγο πριν ο ουρανός της Αλεξάνδρειας είχε φωτιστεί από τα πυροτεχνήματα των διοργανωτών.

Μιλώντας στο τέλος με το Δρ. Κυριάκο Σαββόπουλο, ο οποίος στήριξε πολύπλευρα την όλη τελετή, μας δήλωσε: «Η Νεκρόπολη του Σάτμπυ χρονολογείται στις απαρχές της αρχαίας Αλεξάνδρειας, γι’ αυτό και βρίσκεται τόσο κοντά στα τείχη της πόλης. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα ταφικών μνημείων Ελλήνων Αλεξανδρινών με καταγωγή από τη Μακεδονία -επίσης από τη Θεσσαλία, την Κρήτη, την Κυρηναϊκή και τη Μικρά Ασία-, που θυμίζει Μακεδονία αλλά έχοντας πάρει μεγάλη απόσταση ως προς τη λειτουργία. Δηλαδή, υπάρχουν στιλιστικές ομοιότητες με μακεδονικούς τάφους, πλέον όμως, μιλάμε για τον Ελληνισμό της Αιγύπτου. Και αυτό είναι διακριτό από τόσο νωρίς».

Το Alexandrian Necropolis Project υλοποιήθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία της Αλεξάνδρειας, τον ιστορικό αρχαιολογικό σύλλογο της πόλης που ιδρύθηκε το 1893 και ο οποίος, ειδικά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, είχε στενή σχέση με σπουδαίους Έλληνες Αλεξανδρινούς, όπως ο Αμβρόσιος Ράλλης και ο Γεώργιος Γούσιος, πρώτος πρόεδρος και πρώτος Γενικός Γραμματέας της αντίστοιχα, ή τα μέλη της Σερ Τζον Αντωνιάδης, Εμμανουήλ Μπενάκης, Μιχαήλ Σαλβάγος, Ευστάθιος Γλυμενόπουλος και Μικές Συναδινός. «Είναι η πρώτη ανασκαφή που κάνει η Αρχαιολογική Εταιρεία Αλεξάνδρειας μετά από 85 χρόνια» τονίζει ο καταξιωμένος επιστήμονας Δρ. Κυριάκος Σαββόπουλος.

Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας συγχαίρει όλους τους συντελεστές του εξαιρετικού αυτού έργου, ιδιαίτερα τον «αλεξανδρινό» Δρ. Κυριάκο Σαββόπουλο.

(ekalexandria.org/)