Νέα έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη για ένα εκδοτικό ορόσημο του 20ού αιώνα

Μια έκθεση-αφιέρωμα στην ιστορική έκδοση Ελληνικαί Εθνικαί Ενδυμασίαι εγκαινιάστηκε τη Δευτέρα, 13 Οκτωβρίου 2025, στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Κουμπάρη 1). Η έκθεση, αποτέλεσμα της σημαντικής συνεργασίας του Μουσείου Μπενάκη με το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας, φωτίζει τις αθέατες πτυχές ενός εκδοτικού εγχειρήματος που διαμόρφωσε τη μελέτη και την αισθητική πρόσληψη της ελληνικής ενδυμασίας στον 20ό αιώνα.

Την επιστημονική επιμέλεια υπογράφουν οι Ξένια Πολίτου και Σταλίνα Βουτσινά (Μουσείο Μπενάκη), καθώς και οι Παρή Καλαμαρά, Σάββας Καράμπελας και Χρυσαλένα Αντωνοπούλου (Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας), ενώ τον μουσειογραφικό σχεδιασμό έχει αναλάβει ο Παύλος Θανόπουλος.

Ένα εκδοτικό έργο-ορόσημο

Η έκδοση Ελληνικαί Εθνικαί Ενδυμασίαι (1948, 1954), προσωπικό όραμα του Αντώνη Μπενάκη, αποτελεί ορόσημο στη μελέτη των ελληνικών παραδοσιακών φορεσιών. Με την καθοδήγησή του, συνεργάστηκαν εξέχουσες προσωπικότητες: ο Ρώσος ζωγράφος Nicolas Sperling, η λαογράφος Αγγελική Χατζημιχάλη και η βιομηχανία γραφικών τεχνών Ασπιώτη-ΕΛΚΑ ΑΕ.

Οι προπαρασκευαστικές εργασίες ξεκίνησαν ήδη το 1930, πριν την ίδρυση του ίδιου του Μουσείου Μπενάκη, και αποτυπώνουν το πνεύμα του Μεσοπολέμου: μια εποχή αναζήτησης της «ελληνικότητας», όπου η λαϊκή τέχνη αναδεικνύεται ως θεμέλιο της εθνικής ταυτότητας.

Η αφήγηση μιας εποχής

Η έκθεση αναδεικνύει όχι μόνο τη διαδικασία παραγωγής του λευκώματος, αλλά και το κοινωνικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον της εποχής. Μέσα από αρχειακό, εικαστικό και τεχνολογικό υλικό, παρουσιάζεται η ανάπτυξη της ελληνικής τυπογραφικής βιομηχανίας, η καλλιτεχνική φυσιογνωμία του Sperling, η συμβολή της Χατζημιχάλη στη λαογραφία και η συλλεκτική στρατηγική του Μπενάκη.

Τα εκθέματα

Ανάμεσα στα εκθέματα ξεχωρίζουν:

• οι δύο τόμοι της ιστορικής έκδοσης,
• πρωτότυπες υδατογραφίες και σχέδια του Nicolas Sperling,
• χειρόγραφες σημειώσεις, σχέδια και φωτογραφίες της Αγγελικής Χατζημιχάλη,
• επιλεγμένες φορεσιές από τη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη,
• τεκμήρια παραγωγής από το αρχείο της Ασπιώτη-ΕΛΚΑ (τυπογραφικοί τσίγκοι, φιλμ, πλάκες, αποχρωματισμοί),
• αρχειακό υλικό για την ιστορία του τυπογραφείου και τη συνεργασία του με το Μουσείο,
• καθώς και φύλλα γραμματοσήμων της δεκαετίας του 1970, που απεικονίζουν φορεσιές από το λεύκωμα.

Η έκθεση συνοδεύεται από αναλυτικό κατάλογο, συνέκδοση του Μουσείου Μπενάκη και του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας, με κείμενα που αναδεικνύουν την πολυεπίπεδη σημασία του εγχειρήματος.

Παράλληλες δράσεις και ημερίδες

Προγραμματίζονται ξεναγήσεις από τα μέλη της επιμελητικής ομάδας, καθώς και ένα νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές («Ένα λεύκωμα, οι πρωταγωνιστές και το όραμα μιας εποχής»), που θα αναβιώνει για τις νεότερες γενιές την καλλιτεχνική και εθνική διάσταση της έκδοσης. Επιπλέον, το πρόγραμμα «Ώρα για μουσείο» θα προσφέρει ειδική δράση για επισκέπτες με δυσκολίες μνήμης και αρχόμενη άνοια.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι δύο επερχόμενες ημερίδες στο Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας (Γ’ Σεπτεμβρίου 146):

• Παρασκευή, 19 Δεκεμβρίου 2025: «Φορεσιές ζωγραφιστές, 20ός αι.- αρχές 21ου αι. Ζητήματα απεικόνισης», σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Ενδυμασιολογίας.
• Πέμπτη, 8 Ιανουαρίου 2026: «Συλλογές, πηγές και έρευνα γύρω από την ιστορία της Τυπογραφίας στην Ελλάδα».

Η έκθεση «Οι ιστορίες πίσω από την έκδοση Ελληνικαί Εθνικαί Ενδυμασίαι» αποτελεί μια σπάνια ευκαιρία να αναστοχαστούμε πάνω στη δύναμη της εικόνας, της τέχνης και της εκδοτικής δημιουργίας στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου — και να ανακαλύψουμε πώς η παράδοση μεταμορφώθηκε σε πολιτισμικό όραμα μέσα από το βλέμμα του Αντώνη Μπενάκη.

(www.panhellenicpost.com)