Το 1^ο Διεθνές Συνέδριο Κλασικών Σπουδών διοργανώθηκε στο Πεκίνο, 6-8 Νοεμβρίου, με συμμετοχή καθηγητών και ακαδημαϊκών. Σκοπός του, να συζητηθεί η σημασία της αρχαίας σοφίας στον ταχύτατα αναπτυσσόμενο σύγχρονο κόσμο. 

• Στα πλαίσια του Συνεδρίου ανακοινώθηκε και η ίδρυση της Πρώτης Κινεζικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.

Η Κα Γεωργία Ξανθάκη-Καραμάνου,* Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και Πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων, μίλησε με θέμα:  «Διαχρονικές Ηθικές, Κοινωνικές και Πολιτικές Αξίες, από την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία».

Στην εισήγησή της επισήμανε:

Η Αθηναϊκή Δημοκρατία ήταν το αποτέλεσμα μιας ολοκληρωμένης έμπρακτης εφαρμογής των αρχών της ελευθερίας του λόγου και του δικαιώματος συμμετοχής των πολιτών στα κοινά. Η για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας ουσιαστική εφαρμογή της ισονομίας, ισηγορίας και ευνομίας απετέλεσαν τον πολιτειακό πυρήνα και το διαχρονικό πρότυπο δημοκρατίας, στην οποία οι αξιωματούχοι υφίσταντο «δοκιμασία και εύθυνα», έλεγχο πριν και λογοδοσία μετά την ετήσια θητεία τους.

Μετά τους Περσικούς Πολέμους, στην Χρυσή Πεντηκονταετία, και στον πόλεμο μεταξύ Αθηνών και Σπάρτης που ακολούθησε ανήκει και η παραγωγή των σημαντικοτέρων έργων της δραματικής ποίησης. Στην εισήγηση αυτή θα εστιάσουμε σε δράματα των τριών μεγάλων τραγικών, που αποτυπώνουν παραστατικά διαχρονικές ηθικές, κοινωνικές και πολιτικές αξίες.

Η μεγαλειώδης τριλογία Ορέστεια (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες) του πατέρα της τραγωδίας Αισχύλου, αποτελεί την ποιητική απεικόνιση των δημοκρατικών αρχών του Μέτρου και της Δίκης σε ατομικό αλλά και σε κοινωνικο-πολιτικό επίπεδο. Σε κανένα δράμα δεν αποτυπώθηκε τόσο ουσιαστικά αλλά και με τόση ποιητικότητα η διαμόρφωση θεμελιωδών αρχών της Αθηναϊκής Δημοκρατίας όσο στις Ευμενίδες. Οι ιδέες του μέτρου, της αυτογνωσίας, και της σωφροσύνης, που συνδέονται με τα Δελφικά Παραγγέλματα «Μηδέν Άγαν», «Σωφρόνει», «Θνητά φρονείν» και διακηρύσσουν το χρέος του ανθρώπου να έχει σαφή γνώση της πεπερασμένης του φύσης, σηματοδοτούν την ανάπτυξη του δικαίου και της δημοκρατίας, όπως αποτυπώθηκε στις Ευμενίδες.

Η Ορέστεια, στην ευρύτερη ανθρωπιστική της έννοια, συμβολίζει την μακρά πορεία του ανθρώπου από τις προϊστορικές μορφές της πολιτικής συμβιώσεως με δεσποτισμό και μοναρχία (στον Αγαμέμνονα) στις ιστορικές εκδηλώσεις της οργανωμένης πολιτικής κοινωνίας, με αποκορύφωμα το επιστέγασμα τηςπολιτιστικής ανελίξεως, την Αθηναϊκή Δημοκρατία, στις Ευμενίδες. Στην πόλη των Αθηνών, η υπεράσπιση του Ορέστη από τον Απόλλωνα και την Αθηνά στον Άρειο Πάγο, το οχυρό της δικαιοσύνης, απεικονίζει με εύγλωττο συμβολισμό την μετεξέλιξη των Δελφικών Παραγγελμάτων της αυτογνωσίας, του μέτρου και της σωφροσύνης στην θέσπιση του γραπτού Αττικού Δικαίου, που αποτελεί τη βάση της Δημοκρατίας. Με την αθώωση του Ορέστη και την μετατροπή των εκπροσώπων του άγραφου νόμου της εκδικήσεως, των υποχθόνιων Ερινύων σε ευμενείς προς την πόλη θεότητες, σε ΕΥΜΕΝΙΔΕΣ, ολοκληρώνεται η συμβολική απεικόνιση της πολιτιστικής και πολιτειακής αναπτύξεως από την δεσποτεία και την άκρατη μοναρχία του Αγαμέμνονος στην ευνομούμενη δημοκρατία των Αθηνών στις Ευμενίδες.  Ο σεβασμός της δικαιοσύνης και η αποφυγή των αδικοπραξιών συνέχουν την δημοκρατία, γιατί αποτρέπουν τόσο από την δεσποτεία όσο και από την αναρχία, στην οποία οδηγεί η άκρατος, χωρίς νόμους, ελευθερία.

Εκατό χρόνια μετά τον Αισχύλο, ο Πλάτων, στο έργο της ωριμότητάς του, στους Νόμους, απεικόνισε με φιλοσοφική ενάργεια τη μείξη της δημοκρατικής ελευθερίας και της σώφρονος υποταγής στον νόμο της πολιτείας. Ο λόγος του Αισχύλου, με τη διάσταση του Μέτρου και της Δίκης , δεν έδωσε μόνο το στίγμα για τη δημιουργία του ελληνικού θαύματος του 5^ουαι. π.Χ., αλλά επιβιώνει καταλυτικά και στον σύγχρονο κόσμο, στο καθήκον του σημερινού πολίτη να στοιχεί προς τον Νόμο υποτάσσοντας τις ατομικές του επιδιώξεις στην ευημερία του κοινωνικού συνόλου.

Στην Αντιγόνη, το αριστουργηματικό έργο του Σοφοκλή, η ηρωίδα προκρίνει τους άγραφους νόμους του σεβασμού προς τους θεούς, τους γονείς, τους ικέτες και τους νεκρούς από το βασιλικό διάταγμα που απαγόρευε την ταφή του αδελφού της.

Μετά τον ζόφο και την βία του Πελοποννησιακού Πολέμου που κατέληξε στην κατάλυση της αθηναϊκής δημοκρατίας, το χρονικά τελευταίο έργο του Σοφοκλέους, ο Οιδίπους επί Κολωνώ, σαν ακτίδα αισιοδοξίας φωτίζει και αναδεικνύει με μοναδική ποιητικότητα την πολιτισμική διάσταση των Αθηνών, ως συνέπεια της ευνομίας και ευταξίας της πόλεως. Ο Θησεύς, σύμβολο του πολιτισμένου και δημοκρατικού ηγέτη, προσφέρει καταφύγιο αλλά και εξιλέωση στον μιαρό, τυφλό Οιδίποδα. Στην απάνθρωπη βία του Κρέοντος, που διεκδικεί την επιστροφή του Οιδίποδος στην θηβαϊκή γη, ο Θησεύς αντιτάσσει την πολιτική ευνομία, την δικαιοσύνη και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα θεμέλια της δημοκρατικής διακυβέρνησης. Προσφέρει στον χωρίς πατρίδα, τον απόπτολιν Οιδίποδα, οίκον και πόλιν, τον καθιστά έμπολιν. Στο αισιόδοξο μήνυμα που αναδεικνύει το τέλος του έργου, ο Θησεύς δέχεται ως ικέτη τον καταδιωγμένο Οιδίποδα τηρώντας την αρχή της φιλοξενίας και προστασίας του ικέτη.Αυτός ο αρχετυπικός απόκληρος γίνεται δεκτός σε μία ευνομούμενη κοινωνία, που ζει με στέρεους πολιτειακούς κανόνες, προσφέροντας ένα διαχρονικό σύμβολο για την αποδοχή των εκδιωγμένων από τις εστίες τους στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες.

Η δραματική ποίηση, και κυρίως ο Ευριπίδης, σηματοδότησε την ηθική του Σωκράτους. Σε πλείστα όσα δράματα του «από σκηνής φιλοσόφου» εκφράζεται απερίφραστα ότι οι ατομικές αρετές και όχι ο πλούτος και η αριστοκρατική καταγωγή καθορίζουν την προσωπικότητα του χρήσιμου στο κοινωνικό σύνολο πολίτη. Ο γεωργός στην Ηλέκτρα του Ευριπίδη και ο επίσης καλλιεργητής της γης, που στον Ορέστη του μεγάλου τραγικού υποστηρίζει τον ήρωα στην δίκη του ενώπιον του δικαστηρίου των Αργείων, δεν διακρίνονται για τον πλούτο και την κοινωνική τους θέση αλλά για την ευψυχία, τη σύνεση, την ευγένεια και το άψογο, το «ανεπίπληκτον» ήθος τους. Ηθικές πλέον και όχι κοινωνικές (αριστοκρατική καταγωγή και πλούτος) είναι οι παράμετροι που προσδιορίζουν την αρετή του ανθρώπου. Μετά τον Ευριπίδη, ο πολιτικός στοχασμός του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους τον 4^ο αιώνα ενίσχυσε την σκιαγραφία της ηθικής προσωπικότητας του πολίτη.

Η ηθική ανάπτυξη όχι απλώς των ατόμων, αλλά της πόλης στο σύνολό της ως απόρροια της πολιτειακής ευνομίας αναδεικνύεται σε δύο κυρίως έργα του Ευριπίδη. Οι Ηρακλείδαι και οι Ικέτιδες είναι ακραιφνώς πολιτικά έργα, τα οποία αποτυπώνουν με ποιητικό λόγο κορυφαίες εκφάνσεις του δημοκρατικού πολιτεύματος: την προστασία των ικετών, των παιδιών του Ηρακλή, από τον διώκτη τους τον Ευρυσθέα με παρέμβαση του Δημοφώντα, του γιού του Θησέως, στους Ηρακλείδες και την απόδοση των καθιερωμένων νεκρικών τιμών στους επτά πολεμάρχους στις Ικέτιδες. Στα δύο αυτά δράματα του έντονα κοινωνικά και πολιτικά προβληματισμένου Ευριπίδη η πολιτική αρετή των Αθηναίων αναδεικνύεται με την προστασία των δικαιωμάτων των καταπιεσμένων από ανελεύθερα πολιτικά καθεστώτα.

Εξύμνηση της δημοκρατίας, κυρίως της ελευθερίας και της ισότητας, και ένα δριμύ κατηγορώ κατά της αυθαίρετης και καταπιεστικής κυριαρχίας των τυραννικών πολιτευμάτων αποτελούν οι ρήσεις του Θησέως στις Ικέτιδες: «Τίποτε χειρότερο από την τυραννίδα για την πόλη. Νόμοι δεν υπάρχουν.Κυβερνά μόνον ένας, κρατώντας τον νόμο στα χέρια του και καταργώντας την ισότητα». Η τυραννίδα καταργεί τα δικαιώματα του πολίτη. Ο Θησεύς με μοναδική εικονοποιία τονίζει την διαχρονική καχυποψία και τον κυριαρχικό φόβο του τυράννου για την απώλεια της εξουσίας, που τον ωθεί να εξολοθρεύει «τον στάχυν του ηρινού λειμώνος», τα στάχια του ανοιξιάτικου αγρού, δηλ. τους άριστους νέους της πολιτείας.   Ένας αρχετυπικός ορισμός και η πεμπτουσία της άμεσης αθηναϊκής δημοκρατίας ακολουθεί την αποκήρυξη αυτή της τυραννίδας: «Ο δήμος είναι κυρίαρχος (αυθέντης χθονός), παρέχει ισοτιμία ψήφου (ισοψηφία), δεν τον εξουσιάζει ένας, αλλά ο δήμος κυβερνά με ετήσια εναλλαγή των πολιτών στην εξουσία».

ΙΣΗΓΟΡΙΑ, ΙΣΟΝΟΜΙΑ,ΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΡΑΦΩΝ ΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΜΕΝΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥ-ΝΗ, ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ είναι οι διαχρονικές αξίες που αναδεικνύουν τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και αποτελούν πολύτιμη κληρονομιά της ελληνικής αρχαιότητος στον σύγχρονο κόσμο. Γι’ αυτόν τον ουσιαστικό λόγο οι κλασσικές σπουδές πρέπει να συνιστούν ακρογωνιαίο λίθο της εκπαίδευσης και του πολιτισμού όπου γης. Η επίτευξη του στόχου αυτού ενισχύεται καθοριστικά με διεθνείς συνεργασίες, όπως η επιτυχημένη πρόσφατη οργάνωση του Διεθνούς Συνεδρίου Κλασσικών Σπουδών στο Πεκίνο (6-8/11/2024).

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ  ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΞΑΝΘΑΚΗ-ΚΑΡΑΜΑΝΟΥ

Η κα Γεωργία Ξανθάκη-Καραμάνου, Ομότιμη Καθηγήτρια σήμερα, έχει διδάξει Αρχαία Ελληνική Φιλολογία στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Πελοποννήσου. Είναι Πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων, π. Αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κλασσικών Σπουδών, Επίτιμη Διευθύντρια του Ινστιτούτου Έρευνας Βυζαντινού Πολιτισμού και Επίτιμο Μέλος του Φ.Σ. «Παρνασσός».

Διετέλεσε Διευθύντρια στην Ακαδημία Αθηνών, στο Ινστιτούτο Έρευνας Βυζαντινού Πολιτισμού στον Μυστρά, στον Τομέα Κλασσικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Παν/μίου Αθηνών, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής και επί σειρά ετών Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας του Παν/μίου Πελοποννήσου.

Έχει δημοσιεύσει πολλά βιβλία και άρθρα σε διεθνή και ελληνικά περιοδικά με αντικείμενα την αρχαία ελληνική δραματική ποίηση, τη ρητορική, την πρόσληψη της αρχαιότητας στη μεταγενέστερη ελληνική λογοτεχνία και τη διαχρονική εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας. Ως Πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων έχει σταθερά αγωνισθεί για την ενίσχυση της ανθρωπιστικής παιδείας και την προάσπιση της ελληνικής γλώσσας στη διαχρονία της. Το έργο της έχει αναγνωρισθεί διεθνώς και έχει τύχει τιμητικών διακρίσεων. Για τη σημαντική  προσφορά της στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες, της έχουν αφιερωθεί δύο τιμητικοί τόμοι, ένας στην Ελλάδα και ένας από τον εκδοτικό οίκο De Gruyter, με μελέτες γνωστών φιλολόγων από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

(www.panhellenicpost.com)