Η οικία στην οποία έζησε ο Κωνσταντίνος Καβάφης στην Αλεξάνδρεια ανακαινίζεται, ενώ το Αρχείο Καβάφη αποκτά έναν σύγχρονο χώρο μελέτης-έρευνας στην Αθήνα.

Πολύβουη Αλεξάνδρεια. Με τις μυρωδιές των μπαχαρικών από τη souk να την κατακλύζουν. Με την θαλασσινή αύρα σιγά σιγά να χάνεται, καθώς απομακρύνομαι από το λιμάνι. Η συνοικία του Ατταρίν με καλωσορίζει. Παρατηρώ τα άλλοτε εξαιρετικά κακόφημα στενάκια, αυτά που περπατούσε κάθε μέρα για 30 χρόνια ο Κωνσταντίνος Καβάφης, πηγαίνοντας κι επιστρέφοντας από τη δουλειά του στην Υπηρεσία Αρδεύσεων της Αιγύπτου. Τα κτίρια μοιάζουν σαν να έχουν παραμείνει σε μια άλλη εποχή, ενώ πλήθος από νέον ταμπέλες και γκράφιτι κάνουν τη σύνδεση με το παρόν.

Καθώς με προσπερνούν ξύλινα καρότσια με λογής λογής πραμάτειες, στη γωνία της Rue C.P. Cavafy (πρώην Lepsius) και Sharm El Sheik εμφανίζεται και το οίκημα που έψαχνα. Χαραγμένο κι αυτό από την πατίνα του χρόνου. Στη μαρμάρινη ταμπέλα, διαβάζω και στα ελληνικά: «Το σπίτι του Καβάφη». Κοιτάζω ψηλά: στο δεύτερο πάτωμα ξεπροβάλλει το μπαλκονάκι όπου συνήθιζε να κάθεται ο ποιητής. Κάτω από τα πόδια του, η πόλη-σύμβολο που τον διαμόρφωσε, σταθερή πρωταγωνίστρια στην ποίησή του.

Ανοίγω την βαριά ξύλινη πόρτα της εισόδου. Οι σκάλες με οδηγούν στο ευρύχωρο διαμέρισμα όπου ο Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933) έζησε και έγραψε μερικά από τα σημαντικότερα ποιήματά του. Κάθε δωμάτιο κουβαλάει κομμάτια της ζωής και της έμπνευσής του, φόβους, πάθη, απογοητεύσεις, μυστικά.

Σε λίγους μήνες, ο σπουδαίος Αλεξανδρινός μας ποιητής θα έχει δύο σημαντικά αποκαλυπτήρια: η οικία του στην Αλεξάνδρεια ανακαινίζεται ριζικά και αναβαθμίζεται με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα, ενώ αποκτάμε και στην Αθήνα, στην καρδιά της πόλης, έναν σύγχρονο χώρο μελέτης-έρευνας, το Αρχείο Καβάφη, που θα στεγάσει το πολύτιμο αρχείο του, όπως και προσωπικά του αντικείμενα.

Το Ίδρυμα Ωνάση –που έχει στην κατοχή του και το αρχείο του ποιητή εδώ και μια δεκαετία– έχει αναλάβει και τα δύο εγχειρήματα, που υλοποιούνται χώρα ταυτόχρονα και αναμένεται να ολοκληρωθούν μέσα στο 2023. Για την οικία Καβάφη, το Ίδρυμα Ωνάση συνεργάζεται με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, το οποίο τη διαχειρίζεται.

Ο Καβάφης στην Αλεξάνδρεια

Τι πρόκειται, λοιπόν, να αλλάξει στην Οικία στην Αλεξάνδρεια; «Το ζητούμενο ήταν και είναι να κρατηθεί η ατμόσφαιρα που υπάρχει στο σπίτι, αλλά να εκσυγχρονιστούν οι υποδομές του με έναν διακριτικό και αθέατο τρόπο», μου λέει η Εύα Μανιδάκη, η οποία μαζί με τον Θανάση Δεμίρη και το γραφείο τους Flux Office είναι οι αρχιτέκτονες που διαμορφώνουν και τους δύο χώρους. «Η οικία λειτουργεί περισσότερο σαν κέλυφος που μας βάζει στον κόσμο του ποιητή», σημειώνει.

Το σπίτι είχε καταφέρει να μετατρέψει σε μουσείο το 1992 ο Κωστής Μοσκώφ, μορφωτικός ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας στην Αίγυπτο, φιλοξενώντας σε αυτό αντίγραφα των επίπλων του ποιητή, καθώς και περιοδικές εκθέσεις.

Μετά την ανακαίνιση, οι επισκέπτες θα μπορούν να περιηγηθούν στην ψηφιακή συλλογή, να λάβουν μέρος σε μικρής κλίμακας αναγνώσεις και σε διαδικτυακά συνέδρια, όπως και να μελετήσουν το χρονολόγιο της ζωής του Καβάφη, σπάνιες εκδόσεις για τον ίδιο και μεταφράσεις του έργου του σε πολλές γλώσσες.

«Σε αυτό τον χώρο ο Κωνσταντίνος Καβάφης οργάνωνε και συγκέντρωνε τα έγγραφα που συγκροτούν το αρχείο του. Λειτουργούσε ο ίδιος δηλαδή ως αρχειονόμος και αρχειοθέτης του έργου του», μου διευκρινίζει η Έφη Τσιότσιου, εκτελεστική διευθύντρια και διευθύντρια παιδείας του Ιδρύματος Ωνάση, και συμπληρώνει: «Για εμάς, η Οικία Καβάφη είναι ο χώρος ο οποίος συνδέεται περισσότερο με τον ίδιο τον ποιητή, το εργαστήριό του, ο χώρος όπου γεννήθηκε η ποίησή του. Αυτός ο χώρος, λοιπόν, θα αναβαθμιστεί, ώστε να πληροί τις απαραίτητες προδιαγραφές για να υποδέχεται ανθρώπους από διαφορετικές χώρες που αγαπούν και διαβάζουν τον Καβάφη».

Συναντά κάποια πρόκληση η αρχιτεκτονική ομάδα καθώς καταπιάνεται με την οικία Καβάφη; ρωτώ την κ. Μανιδάκη. «Η μεγαλύτερη πρόκληση στην Οικία Καβάφη είναι να διατηρηθεί το “sabi”, το σημάδι του χρόνου, όπως το συναντάμε συχνά και στα κείμενα του Ιάπωνα συγγραφέα Tανιζάκι. Είναι αυτό που διαμορφώνει τα αντικείμενα προσθέτοντας τους μια επιπλέον γοητεία, εκείνη της διατήρησης της μνήμης».

Το Αρχείο Καβάφη στην Αθήνα

Πίσω στα καθ’ ημάς, περπατώ στην οδό Φρυνίχου, στην Πλάκα. Στον αριθμό 16 θα βρίσκεται ο επί αθηναϊκού εδάφους χώρος που θα αφιερωθεί στον Έλληνα ποιητή, ο οποίος χαίρει παγκόσμιας φήμης.

Στο όμορφο νεοκλασικό κτίριο όπου θα στεγαστεί το Αρχείο Καβάφη –στο ισόγειο– εκτελούνται πυρετωδώς οι εργασίες ανακαίνισης και διαμόρφωσης. Δίπλα είναι το θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν, ενώ κοντά βρίσκονται η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη και το νέο υπαίθριο θέατρο Onassis Mandra. «Σχεδιάζουμε τον χώρο όχι ως ένα κλασικό είδος μουσείου, αλλά ως μια πηγή διαλόγου και συνδιαμόρφωσης ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν, στην γνώση και την επεξεργασία της», εξηγεί η αρχιτέκτων κ. Μανιδάκη.

Εδώ θα στεγαστεί το πολύτιμο αρχείο του ποιητή, το οποίο θα μπορούν να μελετούν οι επισκέπτες στο αναγνωστήριο που θα διαμορφωθεί. Ξεχωριστή θέση θα έχει και η παρουσίαση προσωπικών αντικειμένων και κειμηλίων. «Ανάμεσα σε αυτά συγκαταλέγονται το γραφείο, η πολυθρόνα και ο καθρέφτης του ποιητή, οικογενειακά κειμήλια, οικογενειακά πορτρέτα, και άλλα έπιπλα», σημειώνει η κ. Τσιότσιου.

Στο Αρχείο Καβάφη θα φιλοξενούνται επίσης πολιτιστικές δράσεις και εκθέσεις με αναφορά στον ποιητή. Η Έφη Τσιότσιου τονίζει: «Αντιλαμβανόμαστε τον χώρο περισσότερο ως έναν πολιτιστικό κόμβο που συνδέει εμπειρίες και διανοητικές διαδρομές ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών, αλλά και απλών επισκεπτών, που εκκινούν από την δύναμη της ποίησης του διαχρονικού αυτού ποιητή».

Από το φωτεινό αναγνωστήριο, βγαίνοντας στον κήπο του Αρχείου θα ερχόμαστε ένα βήμα πιο κοντά στην Αλεξάνδρεια. «Ο κήπος θα είναι γεμάτος με δέντρα και φυτά της Αλεξάνδρειας –πλουμέριες, ανθούρια, κυπείρους εδώδιμους– δημιουργώντας έτσι έναν κοινό τόπο ανάμεσα στις δύο πόλεις», μου λέει η κ. Μανιδάκη.

Αυτός ο «κοινός τόπος», η σύνδεση τους με μια αόρατη κλωστή είναι και το στοίχημα των δύο χώρων, καθώς ο ένας θα τροφοδοτεί τον άλλο, και οι δύο μαζί θα διατηρούν το έργο του ποιητή ζωντανό και ανοιχτό σε όλους. Ραντεβού την ερχόμενη άνοιξη, λοιπόν, κάτω από τα αλεξανδρινά δέντρα στην αυλή της Φρυνίχου, και νοερά, στον δεύτερο όροφο της Rue C.P. Cavafy 4, στο Ατταρίν της Αλεξάνδρειας.

(www.ow.gr – γράφει η Ε. Κολοβού)