Οι χιλιάδες Έλληνες που έζησαν στην παλιά Αλεξάνδρεια διέμεναν διασκορπισμένοι απ΄ άκρη σ΄ άκρη της, ενώ έπαιρναν το τραμ και πήγαιναν για μπάνιο στις διάφορες παραλίες της, αρκετές φορές και έξω από την πόλη. Χρόνο με το χρόνο η Αλεξάνδρεια επεκτεινόταν και φυσικά συνεχίζει να επεκτείνεται. Περιοχές που κατά τον 19^ο αιώνα ήταν εκτός πόλης, αργότερα απετέλεσαν κεντρικά της σημεία, ενώ άλλες που κατά τον 20^ο αιώνα ήταν μέρη για εκδρομές, σήμερα αποτελούν προάστια της.

          Όλες αυτές οι περιοχές και οι συνοικίες έλαβαν στο διάβα του χρόνου διάφορες ονομασίες, την ιστορία των οποίων θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε, χωρίς τις περισσότερες φορές να υπάρχει βεβαιότητα για την ακρίβεια του πράγματος. Η αλήθεια πάντως είναι πως τα αλεξανδρινά τοπωνύμια περικλείουν ιδιαίτερη ιστορική σημασία που κάποιες φορές σχετίζεται και με τον Αιγυπτιώτη Ελληνισμό.

          Ας κάνουμε λοιπόν μια προσπάθεια να τα ¨αποκρυπτογραφήσουμε¨ :

Κομ ελ Δικ : Κάποτε λόφος, όπου και το ομώνυμο φρούριο. Ο Γάλλος στρατηγός Μαρμόν τα ίδρυσε το 1799 στη μνήμη του Στρατηγού Κρετέν, ο οποίος και ενταφιάστηκε εντός του φρουρίου. Ο Άραβας συγγραφέας Ναουάρι σε χειρόγραφο του 14^ου αι. αναφέρει πως ο κατακτητής της Αλεξάνδρειας Αμρ Ιμπν ελ Ας εγκατέστησε τον 7^ο αι. προς φύλαξη τις αραβικές φυλές σε τόπο γνωστό ως Κομ ελ Δίκα. Ο λόφος, όπου υπήρχε κάποτε το πτολεμαϊκό Πάνειο, ήταν γνωστός στους Βυζαντινούς ως ¨Λόφος Δίκης¨ και ¨Λόφος Δημοσίου¨. Ίσως γι΄ αυτό κάποιοι Άραβες συγγραφείς τον αποκαλούν ¨Κομ ελ Δημάς¨. Κατά τη θεμελίωση κτιρίου στα 1964-67 ανακαλύφθηκαν ελληνο-ρωμαϊκά ερείπια, καθώς και το μοναδικό ρωμαϊκό αμφιθέατρο στην Αίγυπτο.

Ιμπραημία : Άρχισε να συνοικίζεται στα 1888 προς τιμήν του πρίγκιπα Ιμπραήμ Πασά, γιου του Μωχάμεντ Άλη.

Σιλσίλα : Σημαίνει την άλυσο ή το συνδετικό κρίκο. Ο περιηγητής Μπροκάρι στα 1557 αναφέρει πως άλλοτε υπήρχε εκεί Πύλη καλούμενη ¨Ζιλζίλ¨. Αποκαλεί όμως εσφαλμένος την ¨Πύλη Πιπεριού¨ όχι Μπαμπ Σίδρα, αλλά Μπαμπ ελ Σεδρ (στήθους).

Μεξ : Με αραβική προφορά Αλ Μαξ. Δόθηκε ως όνομα διότι εκεί από τη ρωμαϊκή εποχή υπήρχε σταθμός διοδίων. Επί Αράβων και Τούρκων ο τελώνης καλούταν ¨Μακκά¨, λέξη που συναντάται και στην προϊσλαμική εποχή. Οι τελώνες μισούνταν και στην Αίγυπτο, κι από τη λαϊκή θυμοσοφία στέλνονταν στο πυρ το εξώτερον (Ίνα Σάχεμπ ελ Μάξι φιλ Ναρ). Τελωνιακοί σταθμοί, εκτός από την Αλεξάνδρεια, υπήρχαν και στο Κάιρο και στο Ελ Αρίς. Τα διόδια καταργήθηκαν την εποχή των Μαμελούκων.

Αταρίν : Η συνοικία πήρε τ΄ όνομα της από το ομώνυμο τζαμί, το οποίο αρχικά το 370 ήταν εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Αθανάσιο και μετατράπηκε σε τζαμί στην αρχή της αραβικής κατάκτησης. Πίσω από το τζαμί ξεκινά το Σουκ ελ Αταρίν, η αγορά δηλαδή των αρωμάτων εκ το αραβικού Ατρ (άρωμα). Εκεί στα τέλη του 19^ου αι. πωλούνταν σχετικά προϊόντα από τη Συρία και το Λίβανο.

Γλυμενόπουλο : Πήρε την ονομασία της από τον Αιγυπτιώτη επιχειρηματία και μεγαλέμπορο Περικλή Γλυμενόπουλο (1851-1906), ο οποίος διετέλεσε πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου της Αλεξάνδρειας, κάνοντας προς αυτήν γενναίες δωρεές.

Τσανακλή : Ονομάστηκε προς τιμήν του Αιγυπτιώτη Νέστορα Τσανακλή (1836-1932), ο οποίος εκτός από πρωτεργάτης της καπνοβιομηχανίας στην Αίγυπτο, μετέτρεψε 25.000 στρέμματα ερήμου σε επίγειο παράδεισο, ενώ παράλληλα έφερε αμπελουργούς από το Αιγαίο για να φτιάξουν τους πρώτους αμπελώνες στην Αίγυπτο της νέας εποχής. Το Μάρτιο του 1931 το αιγυπτιακό Υπουργείο Εσωτερικών εξέδωσε διάταγμα με το οποίο η νοτιοανατολική περιφέρεια της λίμνης Μαρεώτιδας, που περιελάμβανε και μέρος της ερήμου του Μαριούτ, ονομάστηκε ¨Περιφέρεια Τσανακλή¨.

Βικτώρια : Πήρε την ονομασία της από τη Βασίλισσα Βικτώρια της Αγγλίας και αποτελεί συγκοινωνιακό κόμβο για την ανατολική Αλεξάνδρεια. Στη συνοικία αυτή βρίσκεται και το ομώνυμο ιδιωτικό κολέγιο.

Ράμλι : Η περιοχή ανατολικά της Αλεξάνδρειας στα τέλη του 19^ου αι., λόγω κλίματος και ομορφιάς, άρχισε να προσελκύει πλούσιους Αλεξανδρινούς, οι οποίοι άρχιζαν να κτίζουν εξοχικές κατοικίες. Η παλιότερη γραμμή του τραμ είναι η Ράμλι, η οποία αντικατέστησε την παλιά πορεία της σιδηροδρομικής γραμμής που εξυπηρετούσε τα διάφορα παραθαλάσσια χωριά που χάνονταν στους αμμόλοφους, εξού και η ονομασία Ράμλι ή Ράμλεχ που στα αραβικά σημαίνει άμμος.

Μοντάζα : Μοντάζα στα αραβικά σημαίνει πάρκο, περίπατος. Πήρε την ονομασία της από το όμορφο πάρκο που υπάρχει στην περιοχή, με τα επιβλητικά ανάκτορα.

          Ζιζίνια : Ονομάστηκε από τον Αιγυπτιώτη μεγαλέμπορο και μεγαλοκτηματία Στέφανο Ζιζίνια (+1870), ο οποίος, μαζί με το θείο του Μ. Τοσίτσα, έφτασαν να κατέχουν τα ¾ της Αλεξάνδρειας. Περίφημο ήταν και το Θέατρο Ζιζίνια που είχε δημιουργήσει.

          Λουράν : Πήρε το όνομα της από τον Louran, έναν ιδιοκτήτη καπνοβιομηχανίας του 19^ου αιώνα.

          Μπούλκλι, Σουτς, Φλέμινγκ, Στάνλεϋ : Πήραν τα ονόματα ιδρυτών και μελών του Διοικητικού Συμβουλίου του Ramley British Tram. Για το Μπούλκλι υπάρχει και άλλη άποψη που σχετίζεται με το Βουκόλου ή Βαύκαλις, δηλαδή την αρχαία τοποθεσία μαρτυρίου του Ευαγγελιστή Μάρκου.

          Καμπ Σεζάρ : Ονομάστηκε έτσι από τη λανθασμένη πεποίθηση πως στην περιοχή στρατοπέδευσε ο Ιούλιος Καίσαρας κατά την τελευταία πτολεμαϊκή περίοδο.

          Σαν Στέφανο : Η ονομασία δόθηκε από τη Ramley Tram Company σε ανάμνηση της νίκης των Σέρβων, με τη βοήθεια των Ρώσων, επί των Οθωμανών Τούρκων στη Μάχη του Αγίου Στεφάνου στα 1874 για την ανεξαρτησία της Σερβίας. Εκεί δημιούργησε και το περίφημο ξενοδοχείο ¨Casino San Stefano¨ των 200 δωματίων που κτίστηκε περί το 1886-87 και κατεδαφίστηκε στα 1999 και το οποίο κάποια στιγμή διαχειριζόταν ο Αιγυπτιώτης Γεώργιος Νούγκοβιτς.

          Μπακός : Λέγεται πως σχετίζεται με το όνομα ενός Έλληνα που εργαζόταν ως μεσίτης στο Χρηματιστήριο Βάμβακος της Αλεξάνδρειας.

          Σάμπα Πάσα : Ονομάστηκε από τον πρώτο Αιγύπτιο διευθυντή της εταιρίας θαλάσσιας ναυσιπλοΐας Posta Hedeve, ο οποίος κατόπιν διορίστηκε Υπουργός Οικονομικών.

Σμούχα : Ο Εβραίος επιχειρηματίας κλωστοϋφαντουργίας Joseph Smouha (1879-1961) ήταν εκείνος που στα 1919 συνέλαβε το σχέδιο αποξήρανσης της λίμνης Hadra, το 1923 του δόθηκαν περί τα 75 φεντάνια από τη γη της και το 1925 προκήρυξε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για την ανέγερση πολυτελών κατοικιών στην πανέμορφη κηπούπολη που ο βασιλέας Φουάτ επέμενε να ονομαστεί Σμούχα.

Σώτερ : Πήρε την ονομασία της από τον Πτολεμαίο Α΄, γνωστό με το προσωνύμιο ¨Σωτήρ¨, το οποίο του έδωσαν οι Ρόδιοι όταν κατά την πολιορκία του νησιού το 306 π.Χ. από το Δημήτριο τον Πολιορκητή, βοήθησε ουσιαστικά τους πολιορκημένους με την αποστολή εφοδίων και ενισχύσεων.

Μαζαρίτα : Η ονομασία προέρχεται από την ιταλική λέξη ¨Lazarita¨ που σημαίνει καραντίνα, διότι εκεί υπήρχε σχετικό κέντρο απομόνωσης για εκείνους που έρχονταν από την ανατολή.

Μανσίγια : Πιθανώς έτσι λεγόταν το χωριό που αργότερα αποτέλεσε το κέντρο της πόλης γύρω από τη μεγάλη πλατεία που άλλοτε λεγόταν των Προξένων, κατόπιν Μωχάμεντ Άλη και αργότερα Ταχρίρ.

          Σουγκάφα : Kom el Shoqafa σημαίνει λόφος από θραύσματα αγγείου, κι αυτό διότι η περιοχή, όπου και η ομώνυμη αρχαία νεκρόπολη (κατακόμβες), ήταν διάσπαρτη από αυτά. Στην αρχαιότητα όσοι επισκέπτονταν τους τάφους έφερναν σε δοχεία από πυλό φαγητό και κρασί για κατανάλωση κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, που μετά τα έσπαγαν διότι δεν ήθελαν να γυρίσουν στο σπίτι τους με δοχεία από τον τόπο του θανάτου.

          Μωχαρέμπεη : Ονομάστηκε από τον Μωχαράμ Μπέη, γαμπρό του Μωχάμεντ Άλη, ο οποίος διετέλεσε διοικητής της Αλεξάνδρειας και του αιγυπτιακού στόλου.

          Χάντρα : Η λέξη στα αραβικά σημαίνει κυριολεκτικά ¨παρουσία¨. Αποτελεί πάντως ένα τελετουργικό κυρίως των Σούφι που μπορεί να διεξάγεται και δημόσια, κι έτσι πιθανώς η περιοχή να αποτελούσε χώρο συγκέντρωσης και διαγωνισμών μεταξύ των αράβων. Άλλη άποψη, θέλει η συνοικία να πήρε το όνομα του Αυτοκράτορα Αδριανού, οι στρατιώτες του οποίου στρατοπέδευσαν εκεί κατά την παραμονή του στην Αλεξάνδρεια.

          Άγκαμι : Μία θεωρία θέλει την περιοχή να σχετίζεται με τον Σέχη Μωχάμεντ ελ Άγκαμι. Άλλη, αναφέρει πως στο δυτικό άκρο του λιμανιού και σε στρατηγικό σημείο έστεκε το Οχυρό Αγκάμ ή Περσικό Οχυρό.

          Σίντι Γκάμπερ : Ονομάστηκε από έναν τοπικό άγιο που τα βράδια φυλάει τα παιδιά. Στην περιοχή υπάρχει και το ομώνυμο τζαμί.

          Σάτμπυ : Η ονομασία σχετίζεται με τον ανδαλουσιανό επιστήμονα Σέχη Σάτμπυ. Εκεί βρίσκεται σήμερα και το λεγόμενο ¨ελληνικό τετράγωνο¨.

          Σίντι Μπισρ : Πήρε την ονομασία του από έναν τοπικό άγιο.

          Γκάμπαρι : Ονομάστηκε από τον Σέχη Άρεφ Αμπού Κασίμ Γκάμπαρι Αλλάχ Μαλίκι. Αλγκάμπαρι ονομαζόταν και ένα είδος σταφυλιού, που πιθανώς φυόταν στην περιοχή.

          Κλεοπάτρα : Η γνωστή Κλεοπάτρα έδωσε το όνομα της στη συνοικία – αν και προφανώς ποτέ δεν έμεινε εκεί – ίσως λόγω ενός πτολεμαϊκού τάφου που υπάρχει στην περιοχή.

          Αμπουκίρ : Η ονομασία οφείλεται στον Κύρο τον Ανάργυρο, άγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

          Σπόρτινγκ : Το Alexandria Sporting Club που ιδρύθηκε το 1890 έδωσε το όνομα του στη συνοικία.

          Ρας ελ Τιν : Το ακρωτήρι των σύκων, όπου και τα ομώνυμα ανάκτορα. Τα όμορφα αυτά φρούτα που παράγονται στην περιοχή είναι φημισμένα σε όλη την Αίγυπτο.

          Ανφούσι : Στα αραβικά σημαίνει ¨μύτη¨ και όντως η περιοχή είναι μία λωρίδα ξηράς μέσα στη θάλασσα. Βέβαια υπήρξε και ο Augusto Anfossi, εκπαιδευτής πυροβολικού επί Μωχάμεντ Άλη και αργότερα συνταγματάρχης.

          Ντεχέλα : Περιέχοντας στα αραβικά την έννοια του εξωτικού, ίσως να ονομάστηκε έτσι λόγω του ότι κάποτε υπήρχε εκεί μία όαση.

Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ